Haliç

Yeni Cami ve İstanbul Limanı, Jean-Baptiste Hilair [Hilaire], 1789, Kâğıt üzerine suluboya, 40,5 x 57,5 cm.

Resmin altında sanatçı tarafından yazılmış olan açıklamadan anlaşıldığı üzere, İstanbul Limanı’nda Fransız Büyükelçisi Kont Choiseul-Gouffier’in topladığı antik eserlerin Fransa’ya gönderilmek üzere gemiye yüklenmesi konu edilmiştir. İlk kez 1776 yılında, Hilair ile birlikte bir Ege haritası çıkarmak üzere Osmanlı topraklarına gelen Choiseul-Gouffier, hazırladığı Voyagé Pittoresque de la Gréce adlı kitapta büyük ölçüde sanatçının resimlerinden yararlanmıştır. Antikiteye meraklı bu diplomat ve ressam arasındaki ortaklık, Choiseul-Gouffier’in 1784’te İstanbul büyükelçisi olarak atanmasından sonra da devam etmiştir.

Resimde, sol altta kayıklara aktarılan antik eserler görülür. Sanatçı her ne kadar belirli bir olayı betimlese de, anıtsal yapıların belirlediği kent silueti önünde Liman’ın görünümü ve sürüp giden gündelik yaşam da önemli bir yer tutar. Ön planda çubuk içen, sohbet eden, tekneye binmek için bekleyen halktan figürlerin yer aldığı Haliç ve Liman görünümleri, sanatçının İstanbul konulu resimlerinde sıklıkla karşılaşılan kompozisyonlardır.

Haliç’ten Görünüm, Amadeo Preziosi, 19. yüzyılın ikinci yarısı, Kâğıt üzerine suluboya, 28 x 34 cm.

Yaşamının üçte ikisini İstanbul’da geçirmiş olan, İstanbul’u yakından tanıyan sanatçının 19. yüzyılın ikinci yarısında, albümler halinde ya da “Illustrated London News” gibi dergilerde taşbaskı olarak yayınlanan eserleri, Avrupalılar için dönemin İstanbul’unu yansıtan önemli bir görsel kaynak niteliğindedir. Sanatçının Beyoğlu’ndaki atölyesi ise kente uğrayan yabancıların, İstanbul’dan ayrılmadan bir hatıra almak için uğradığı bir mekânların başında gelmektedir. Bir suluboya ressamı ve taşbaskı sanatçısı olan Preziosi’nin Haliç’teki hareketli yaşantıyı şiirsel bir dille aktardığı resminin ön planında yer alan “piyade” adı verilen kayıkla seyahat eden Osmanlı kadınlarına, orta planda çeşitli ticari mallarla yüklü yelkenli tekneler ve arka planda da Yeni Valide Camisi eşlik eder.

Haliç’te Gezinti, Tristam (Tristram) James Ellis, 1888, Karton üzerine suluboya ve tempera, 39,5 x 72 cm.

İstanbul’un hareketli deniz trafiğinin sunduğu gündelik yaşamdan sahneleri, arkada kent siluetiyle birlikte betimlediği suluboya resimleriyle tanınan Ellis’in bu eserinde de, Haliç’te “piyade” adı verilen kayıkla seyahat edenler görülür. Resim sanatçının sergideki Haliç konulu iki suluboya resminden biridir. Arka planda Tarihi Yarımada’nın, Beyazıt Kulesi, Süleymaniye ve Rüstem Paşa Camileri’nden oluşan silueti egemendir.

Haliç, Tristam (Tristram) James Ellis, 1885 sonrası, Karton üzerine suluboya, 36 x 77 cm.

Sanatçının Haliç’i konu alan bu eserinde, bu kez akşamüstünün kızıl ışığında deniz üstünde süre giden hareketli gündelik yaşam ile kent siluetini bir araya getirmiştir. Tarihi İstanbul Yarımadası’nın arka planda yer alan siluetini Süleymaniye Camisi, Beyazıt Kulesi, ve Rüstem Paşa Camisi gibi yapılar belirler. Resim sanatçının Haliç’teki gündelik yaşamı konu alan sergideki iki suluboya resminden biridir ve diğer resmiyle benzer bir bakış açısı kullanılmıştır. Resimde sanatçının imzası ve “İstanbul” ifadesi bulunsa da tarih bulunmaz. Suluboya deniz manzaralarıyla tanınan sanatçı hakkında fazla bilgi bulunmasa da 1885 sonrasında İstanbul’a geldiği sanılmaktadır.

İngiliz Elçisinin Kızı Tahtırevanda, Fausto Zonaro, 1896, Tuval üzerine yağlıboya, 49 x 77 cm.

Zonaro’nun, 1896 yılında saray ressamı olana kadar İstanbul’da en çok sipariş aldığı çevre Avrupa elçilikleridir. Zonaro’nun anılarından öğrendiğimize göre bu dönem müşterilerden biri olan İngiliz elçisi Sir Philip W. Currie (1894-96) sanatçıya, bir diplomatla evlenmek üzere olan üvey kızını, düğünün yapılacağı kiliseye taşıyacak tahtırevanda gösteren bir resim ısmarlamış ve resmin arka planında, elçilik bahçesinden görülen Haliç manzarasının yer almasını istemiştir. Tahtırevan taşıyıcıları, süslü giysileri içindeki iki kavas ve duvağıyla tahtırevanda oturan kız, sanatçıya birkaç gün poz vermiştir. Sanatçının eşi Elisa’nın tuttuğu hesap defterlerinde, 1896 Mayıs ayında İngiliz elçisi Sir Philip W. Currie için 42.27 Lira karşılığında, bir yağlıboya ve bir de suluboya resim yapıldığı görülür. Bu resim sözü edilen yağlıboya tablo olmalıdır.